Am y Bwrdd

Maes o law, bydd Adroddiadau Blynyddol y Bwrdd Gwladol yn cynnwys gwybodaeth am waith a chanlyniadau Byrddau Diogelu Plant a Byrddau Diogelu Oedolion. Fodd bynnag, gan nad yw’n ofynnol i’r Byrddau hyn gyhoeddi eu Hadroddiadau Blynyddol nhw tan fis Gorffennaf 2017, bydd y Bwrdd Gwladol yn y cyfamser yn manteisio ar y cyfle i dynnu sylw at oblygiadau Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Lles (Cymru) 2014 i wasanaethau diogelu drwy ymwneud â’r canlynol:

a. diffiniadau o gamdriniaeth, esgeulustod, niwed a risg

b. y potensial i ddiogelu

c. Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Lles 2014, Deddf Lles Cenedlaethau’r Dyfodol 2015 a Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015

ch. y rhyngwyneb rhwng Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Lles (Cymru) 2014 ac (i) Deddf Galluedd Meddyliol 2005 a Deddf Cyfiawnder Troseddol a’r Llysoedd 2015.

Bydd y sail hon yn fodd i wella’r argymhellion y gall y Bwrdd Gwladol eu rhoi i Weinidogion Cymru ynglŷn â digonolrwydd ac effeithiolrwydd y trefniadau diogelu ac a oes modd gwella’r rhain ai peidio.

a. Diffiniadau o gam-drin, esgeulustod, niwed a risg

Mae Deddf 2014 yn nodi “amddiffyniad rhag camdriniaeth ac esgeulustod” fel elfen hanfodol o les person (Ad.2). Mae’n diffinio cam-drin yn Ad.197 fel “[cam-drin] corfforol, rhywiol, seicolegol, emosiynol neu ariannol … (gan gynnwys cam-drin sy’n digwydd mewn lleoliad o unrhyw fath, boed hwnnw’n gartref preifat, sefydliad neu unrhyw fan arall), ac mae ‘cam-drin ariannol’ yn cynnwys –

(a)  Dwyn arian neu eiddo arall;

(b) Dioddef twyll;

(c)  Dioddef pwysau gan rywun arall mewn perthynas ag arian neu eiddo arall;

(ch)  Dioddef achos o gamddefnyddio arian neu eiddo arall.”

Mae enghreifftiau o bob math o gam-drin ac esgeulustod i’w gweld yn y canllawiau statudol (para. 26).

Mae Ad.197 yn diffinio esgeulustod fel “methiant i ddiwallu anghenion corfforol, emosiynol, cymdeithasol neu seicolegol sylfaenol person, a hynny’n debygol o arwain at niwed i les y person  (er enghraifft, niwed i iechyd y person neu, yn achos plentyn, niwed i ddatblygiad y plentyn.”    

Mae’r diffiniadau o gamdriniaeth ac esgeulustod yn berthnasol i blant ac oedolion fel ei gilydd.

Mae osgoi niwed hefyd yn hollbwysig yn y cysyniad o ddiogelu yng nghyd-destun plant:

Mae “niwed” wrth sôn am blentyn yn golygu cam-drin neu niweidio (a) iechyd corfforol neu feddyliol neu (b) ddatblygiad corfforol, deallusol, emosiynol, cymdeithasol neu ymddygiadol ac mae pa un ai yw’r “niwed” hwnnw yn sylweddol neu beidio yn ddibynnol ar gymhariaeth â’r hyn y gellid yn rhesymol ddisgwyl ei weld mewn plentyn tebyg (Ad.197).

Mae “plentyn mewn perygl” yn “blentyn sydd (a) yn dioddef neu mewn perygl o ddioddef camdriniaeth, esgeulustod neu fathau eraill o niwed, a (b) plentyn a chanddi/o anghenion gofal a chymorth (pa un ai yw’r awdurdod yn bodloni unrhyw un o’r anghenion hynny ai peidio” (Ad.130 (4)).

Mae adran 130 yn nodi bod gan asiantaethau partner “ddyletswydd i wneud adroddiad” am “blentyn sy’n wynebu risg.”

Mae’r ddyletswydd i wneud ymholiadau yn unol ag Ad.47 Deddf Plant 1989 yn parhau mewn grym ac nid oes yna newid i’r adran honno yn Neddf 2014 (Ad.130 (6)).

Mae adran 126 (2) o Ddeddf 2014 yn ei gwneud hi’n ofynnol i awdurdod lleol wneud ymholiadau ac i benderfynu a ddylid cymryd unrhyw gamau angenrheidiol os oes yna achos rhesymol i amau bod oedolyn yn ardal yr Awdurdod Lleol mewn perygl. Diffinnir oedolyn mewn perygl fel un “sydd (a) yn dioddef neu mewn perygl o ddioddef camdriniaeth neu esgeulustod, a (b) unigolyn ag anghenion gofal a chymorth (pa un ai yw’r awdurdod yn bodloni unrhyw un o’r anghenion hynny ai peidio), a (c) unigolyn sydd, o’r herwydd, yn methu ag amddiffyn ei hun rhag camdriniaeth neu esgeulustod neu’r risg o gam-drin neu esgeulustod” (Ad.126 (1)).

Mae ar asiantaethau partner “ddyletswydd i wneud adroddiad” os gellir yn rhesymol gredu y gallai oedolyn fod mewn perygl (Ad. 128).

Nid yw Deddf 2014 yn cyfeirio mewn unrhyw fodd at “feini prawf o ran cymhwyster” neu at “drothwyon” yng nghyd-destun risg. Mae hynny’n gwbl fwriadol. Mae’r gwahanol fathau o gamdriniaeth bosib mor eang fel y byddai’n bosib, o ddiffinio’n rhy gyfyng, i rai enghreifftiau syrthio y tu allan i gwmpas y meini prawf.

b. Y potensial i ddiogelu

Mae’r Bwrdd Gwladol yn cydnabod bod yr angen i atal niwed yn un o dasgau mwyaf heriol holl weithgarwch dyn. Er enghraifft, mae ymchwil gan Iechyd Cyhoeddus Cymru³ yn dangos bod cam-drin yn gysylltiedig â sbectrwm o niwed yn y tymor hwy a hynny’n amrywio o symptomau mwy ysgafn fel gofid i broblemau â chamddefnyddio sylweddau (cyffuriau), niwed i iechyd meddwl a hunanladdiad. Mae’n dilyn, felly, bod canlyniadau camdriniaeth yn mynd y tu hwnt i ddioddefaint unigol a bod i’r canlyniadau hynny gostau economaidd a dynol sylweddol. Serch hynny, gwelwyd cynnydd yn yr ymwybyddiaeth gyhoeddus o wahanol fathau o gam-drin ac, yn fwy diweddar, mae ecsbloetio plant yn rhywiol, masnachu pobl a sgamio a rheoli pobl wedi dod yn rhan o’r eirfa gyffredin. Hynny yw, wrth i ganfyddiad y cyhoedd o’r termau hyn gynyddu, felly y mae’r disgwyliadau parthed diogelu yn cynyddu. Mae angen dulliau realistig, felly. Mae unigolion sy’n mynegi eu pryderon ynghyd â chydweithredu proffesiynol yn ffactorau hanfodol ill dau o ran sicrhau bod y broses ddiogelu yn effeithiol. Mae hi’n hanfodol hefyd ein bod yn casglu data sy’n ymwneud â phrofiad pobl o niwed – er bod arwyddocâd ac effeithiau hynny yn gyfyngedig i’r hyn sy’n wybyddus.

Gwnaeth y cyfryngau gyfraniad sylweddol o ran datgelu yr ehangder a’r amrywiaeth o wahanol fathau o gam-drin sy’n bosib drwy hybu syniad o gam-drin ac esgeuluso i gynnwys ystyriaeth o’r canlynol:

• Colli tymer
• Defnydd o rym corfforol fel smacio
• Manteisio ar freuder corfforol a meddyliol pobl
• Camddefnydd o alcohol a sylweddau (cyffuriau)
• Tor perthynas

Fodd bynnag, dim ond cipolygon yw’r rhain ar y darlun cyflawn. Mae’n rhaid i ni ddibynnu ar weithwyr proffesiynol i ddarparu cyd-destun ehangach. Rôl yr heddlu, cyfreithwyr, rheoleiddwyr, crwneriaid, ymchwilwyr, gweithwyr iechyd proffesiynol a gweithwyr gofal cymdeithasol proffesiynol yw casglu a hidlo ffeithiau ac ystyried pa mor ddibynadwy ydynt. Mae enghreifftiau o ymyriadau gwerthfawr – ymyriadau a arweiniodd at ganlyniadau cadarnhaol – yn cynnwys:

• radiolegwyr pediatrig yn cwestiynu a allai toriadau i esgyrn a hematoma fod wedi cael eu hachosi gan rieni;
• gweithwyr cymdeithasol, iechyd meddwl a gweithwyr gyda throseddwyt ifainc, seicolegwyr, seiciatryddion ac ymchwilwyr yn cadarnhau y gall fod i drais a cham-drin effeithiau hirdymor ar iechyd meddwl unigolyn;
• bydwragedd, nyrsys ac athrawon yn nodi y gall babanod a phlant nad ydynt yn cael eu hamddiffyn rhag trais a chamdriniaethau eraill yn y cartref ei chael hi’n anodd dysgu, ac y byddant yn ymddwyn, o’r herwydd, mewn ffyrdd sy’n ennyn gofid;
• rheoleiddwyr ac arolygwyr yn tynnu sylw at yr her o weithio gyda pherchnogion cartrefi gofal sy’n gwadu bod yna unrhyw beth o’i le ar eu cartrefi nhw.

Mae eraill hefyd wedi gwneud cyfraniadau gwerthfawr at y gwaith o gasglu a hidlo ffeithiau:

• merched o bob oed, ac yn fwy diweddar, ddynion, sydd wedi magu digon o hyder i dynnu sylw at eu profiadau nhw o drais yn y cartref;
• oedolion ifainc a fagwyd mewn cartrefi gofal, yn enwedig y rheiny nad ydynt wedi gallu setlo, yn dangos sut y gallan nhw wynebu risg parhaus o niwed;
• goroeswyr, rhybuddwyr a pherthnasau y mae eu hanesion nhw o gael eu cam-drin gan oedolion a/neu gan gyfoedion mewn sefydliadau; mae hyn yn dangos sut y gall bwlio, esgeulustod ac ymosodiadau corfforol a rhywiol fwrw gwreiddiau a ffynnu mewn sefydliadau caeedig;
• pobl ifainc sydd wedi datgelu hyd a lled bwlio mewn cymdeithas, gan gynnwys seiber-fwlio ac ecsbloetio rhywiol ar-lein, a arweiniodd at deimladau o gywilydd a dryswch ac a effeithiodd ar syniad o hunan-werth;
• pobl hŷn sydd wedi rhannu eu profiadau nhw o effeithiau dinistriol trais rhwng y cenedlaethau – a niwed na ellir ei symleiddio drwy ei alw’n “granny bashing”;
• tystiolaeth sefydliadau hunangymorth sydd wedi cynyddu ein dealltwriaeth o gymhlethdodau cam-drin.